21 augustus 2024 – Shortstay voor arbeidsmigranten is een belangrijk verdienmodel voor uitzenders maar veroorzaakt voor arbeidsmigranten en de omgeving voornamelijk veel ellende.
Shortstay is de benaming voor locaties waar uitzendbureaus arbeidsmigranten vestigen voor korte duur. De bewoners wisselen er vaak, staan meestal niet ingeschreven bij de gemeente en hebben geen binding met hun omgeving. Shortstay vindt overal plaats: in woonwijken, stadscentra, op het platteland, industrieterreinen en in speciaal voor dit doel gebouwde migrantenhotels.
Vaak stemt dit gebruik niet overeen met het bestemmingsplan. Dergelijke locaties zijn vaak niet brandveilig en er wonen te veel mensen op te weinig oppervlak. De bewoners zijn bovendien meestal niet op de hoogte van lokale gebruiken en regels. Ze hebben geen huurbescherming, en ook ontbreekt vaak toegang tot het afvalsysteem.
De omgeving ervaart veel overlast door rondhangende arbeidsmigranten, zwerfvuil en verloedering. De snel wisselende bewoners zijn ook niet gelukkig met de hun geboden plek. Ze hebben onvoldoende privacy en klagen regelmatig over slecht onderhoud.
Voor uitzendbureaus en vastgoedbezitters is shortstay echter een lucratief verdienmodel. De huurinkomsten zijn zeer hoog en de arbeidsmigranten bouwen geen rechten op.
Geen privacy en geen rechten
Hier (filmpje links) krijgen we een indringend inkijkje in een shortstay locatie. De bedden staan dicht bij elkaar en er zijn geen aparte kamers. De bewoners hebben een kast ter beschikking voor hun spullen. De compartimenten worden gescheiden door half hoge muren. Iedereen kan iedereen horen. Hoeveel mensen leven er? 40? 60? Afzonderen is niet mogelijk. Hier heb je geen privacy. En: ook geen rechten. De getoonde locatie is er een uit velen.
In een ander filmpje (hieronder) is een shortstay- kamer te zien die twee onbekenden moeten delen en waar voor de tweede persoon zelfs geen kast beschikbaar is.
Als een arbeidsmigrant naar Nederland komt, heeft hij of zij de eerste vier maanden geen verplichting om zich in te schrijven bij de gemeente. Arbeidsmigranten wordt vaak niet uitgelegd wat hun rechten en plichten zijn. En dus, wie zich niet inschrijft, verblijft hier als het ware als toerist en bouwt daardoor geen huurrechten op. De arbeidsrelatie is zo vormgegeven dat de arbeidsmigrant geen vangnet heeft. Wie werkeloos wordt, verliest ook het dak boven het hoofd. Het uitzendbureau kan de arbeidsmigrant zonder opgaaf van reden op elk moment ontslaan.
Shortstay is big business
Veel shortstay vindt plaats in doodgewone huizen. In een onderzoek van de gemeente Oudewater uit december 2023 wordt uitgegaan van gemiddeld 6 mensen per adres; 2 mensen per kamer. De gemiddelde weekhuur is 125 Euro per persoon. Uitgaande van deze getallen zal het uitzendbureau 39.000 Euro huur per jaar, oftewel 3.250 Euro per maand ontvangen voor een heel gewoon huis.
Als het huis groter dan gemiddeld is, zijn de inkomsten nog hoger. Vaak betalen de arbeidsmigranten naast de basishuur extra voor zaken zoals de huur van een matras. En opgelopen boetes, voor bijvoorbeeld een gebroken ruit, zijn vaak beschamend hoog. In het onderstaand audiofragment is dat te beluisteren; de arbeidsmigrant wordt op staande voet ontslagen en krijgt een boete van €1000 voor een gebroken ruit.
Controle is moeilijk
Omdat arbeidsmigranten zich vaak niet inschrijven (de gemeente Rotterdam concludeerde al eens dat slechts één op de vijf ingeschreven is) en omdat Stichting Normering Flexwonen (SNF) haar locatieregister tot dusver niet openstelt voor gemeenten, is het voor overheden moeilijk om te controleren op het naleven van regelgeving en het hebben van de juiste vergunningen.
Bijvoorbeeld: de gemeente Roosendaal geeft in haar jaarlijkse arbeidsmigranten rapportage aan niet alle huisvestingslocaties te kennen.
Dit zadelt gemeenten op met een groot probleem: het is onbekend hoeveel arbeidsmigranten er in de gemeente verblijven en waar de arbeidsmigranten exact wonen. Men heeft in feite geen goed zicht op een belangrijke, soms omvangrijke, bevolkingsgroep binnen de gemeente en kan het beleid hier dus ook niet op afstemmen.
Door dit gebrek aan informatie is het niet goed mogelijk om te handhaven. Uitzenders zijn erbij gebaat om deze situatie voort te laten bestaan. Dit geeft hen immers de mogelijkheid om meer mensen te huisvesten dan het bestemmingsplan toestaat.
Shortstay staat voor slechte ethiek
Door het gedogen van shortstay wordt het uitzendbureaus makkelijk gemaakt om zonder noemenswaardige verantwoordelijkheid veel geld te verdienen aan arbeidsmigranten. In een eerder artikel Permanente banen ingevuld door wegwerp flexkrachten zorgt voor overmatig veel problemen schreven wij hier al uitvoerig over. Het komt erop neer dat uitzendbureaus vaak zeer a-selectief zijn bij het aannemen van mensen en iedereen die niet bevalt zonder pardon weggeven aan de Nederlandse maatschappij. Shortstay verhuur hangt samen met de wens van werkgevers om permanente werkplekken op te vullen met constant roulerende flexkrachten. Dit alles wordt mogelijk gemaakt door een gebrek aan regelgeving en handhaving.
Grote locaties
De roep om grote locaties groeit. Uitzendorganisaties zoals Otto Workforce willen graag zogenoemde migrantenhotels bouwen op locaties in het buitengebied of op industrieterreinen. Dit lijkt in eerste oogopslag wellicht een goede oplossing, maar wie beter kijkt, komt tot de conclusie dat er zeer grote nadelen kleven aan deze vorm van huisvesting.
Arbeidsmigranten voelen zich in een grote shortstay weggezet als tweederangs burgers. Dit komt onder andere door de vaak afgelegen locatie, de muur om het terrein en de aanwezigheid van één of meer beheerders (bewakers).
Grote shortstays geven weinig motivatie om te integreren. Dit hangt samen met de tijdelijkheid en daaraan gekoppelde onzekerheid die de arbeidsmigranten ervaren. De locatie van een grote shortstay wordt door de commissie Roemer ook benoemd als een oorzaak.
Dergelijke huisvesting ligt vaak op locaties die hier niet geschikt voor zijn; denk aan geluidshinder of de nabijheid van gevaarlijke industrie. Dit komt het welzijn van de bewoners niet ten goede.
Door veel arbeidsmigranten bij elkaar te huisvesten op een beperkt oppervlak, neemt de overlast voor de buurt ernstig toe. Ook voor de bewoners is een grote shortstay vaak onveilig. De bewoners komen er makkelijk in aanraking met drugs en er vinden regelmatig geweldsincidenten plaats. Zoals in Waalwijk.
Nog meer shortstay locaties zal leiden tot de komst van nog meer kort verblijvende arbeidsmigranten die geen binding hebben met hun omgeving. Hierdoor zal ook het aantal werkeloze en dakloze arbeidsmigranten steeds verder stijgen.
Overlast bij kleinere locaties
Uit onderzoek blijkt dat de buren van shortstay locaties veel overlast ervaren. Hierbij worden een aantal zaken vaak genoemd:
Afval
Slecht onderhoud
Luid gepraat / geschreeuw (ook ’s nachts)
Drank- en drugsgebruik
Geweldsincidenten
Shortstay locaties vaak illegaal door ontbreken vergunningen
In Nederland valt Shortstay (bewoning voor maximaal vier maanden door niet ingeschreven mensen) niet onder de reguliere bewoning van een pand. Dit betekent dat een woning die voor shortstay wordt gebruikt, door middel van een omzettingsvergunning aan de woningvoorraad onttrokken moet worden. Ook is een logiesvergunning noodzakelijk om een shortstay legaal te maken. De vereisten hiervoor kunnen per gemeente verschillen. De shortstay moet binnen het bestemmingsplan passen, of er moet een uitzondering voor worden gemaakt. Bovendien zal een shortstay-pand ook brandveilig gebruikt moeten kunnen worden.
Het lijkt er sterk op dat het merendeel van de Nederlandse gemeenten niet goed handhaaft op het hebben van de juiste vergunningen en gebruik van shortstay locaties in strijd met de bestemming.
Complexe materie
De Nederlandse arbeidsmigrantenmarkt is doorspekt met verstrengelde belangen. De bedrijven die de gemeente graag ziet komen, hebben vaak alleen bestaansrecht als goedkope arbeidsmigranten het werk komen doen. Maar voor deze mensen is meestal geen woonruimte. En toch komt de vergunning voor zo’n bedrijf er vaak. ‘De vrije markt’ mag de huisvesting regelen. Om toch mogelijk te maken wat onmogelijk is, worden de arbeidsmigranten vaak gehuisvest op plekken waar dat niet is toegestaan. De leefomstandigeheden zijn soms ver beneden het acceptabele.
De meeste shortstay locaties zijn opgenomen in een register dat beheerd wordt door SNF. In dit locatieregister worden de adressen bijgehouden waar de uitzendbureaus hun werknemers huisvesten. Ook is er een koppeling met een administratie waarin alle mutaties per adres worden bijgehouden. Kortom: SNF weet waar de shortstay locaties zijn en wie er woont of heeft gewoond. SNF stelt dit register echter alleen open voor haar leden. De overheid heeft geen toegang.
Het feit dat SNF haar registers voor gemeenten gesloten houdt, doet vermoeden dat er iets te verbergen is. Het laat zich raden dat er in het register veel adressen staan waar (veel) meer mensen wonen dan mag. Gaan de registers open, dan gaat dit ten koste van het aantal beschikbare plekken. Waarom grijpt de overheid hier niet op in?
Roulerende flexwerkers
In diverse sectoren worden inmiddels de permanente arbeidsplaatsen ingevuld met steeds weer nieuwe, kortblijvende flexwerkers. Deze praktijk, die in Duitsland niet is toegestaan, is in Nederland sluipenderwijs normaal geworden. Door dit mechanisme worden er structureel meer arbeidsmigranten gerecruteerd dan noodzakelijk is, om de banen steeds opnieuw in te vullen. Per baan zijn er dus meerdere arbeiders nodig, wat de druk op ons systeem nog meer vergroot.
Van shortstay naar een lange termijnoplossing
Het mag duidelijk zijn dat we met shortstay de grens van het toelaatbare hebben overschreden in Nederland. Om het tij te keren, moet er stevig ingegrepen worden. Dat begint met duidelijke wet- en regelgeving, plus de handhaving daarop.
SNF zal haar registers voor gemeenten open moeten stellen, zodat we zicht krijgen op de locaties en deze kunnen controleren. Tegelijk zullen we met dit nieuwe inzicht zorgvuldig moeten omgaan. Want bij al te voortvarend handhaven wordt er ineens een hele grote groep mensen dakloos. Hier moeten wij allemaal goed over nadenken. Dat vereist een goede samenwerking tussen de overheid, de
uitzendbranche en de inleners. Het uitroken van harde uitzendcowboys hoort hier zeker ook bij en zal voor alle spelers voordelig blijken.
Om het proces in goede banen te leiden, moeten alle partijen inzien dat de zelfregulering heeft gefaald en dat de problematiek zijn oorsprong vindt in het korte termijndenken van onze overheid. Met openheid, handhaving en verplichte onafhankelijke keurmerken kunnen we de trein afremmen voordat deze ontspoort.
