Nieuwe Ankers, 22 juli 2024 – ‘De arbeidsmarkt is de achilleshiel van onze brede welvaart. Gedreven door vergrijzing en ontgroening zal de krapte waar we mee te maken hebben nog decennialang aanhouden’, zegt Ton Wilthagen, misschien wel de meest ervaren en invloedrijkste arbeidsmarktdeskundige van Nederland. In dit interview op Nieuwe Ankers gaat hij op zoek naar oorzaken en oplossingen. ‘Net als op energie moeten we ook op arbeid besparen.’
Belangrijke observaties van Wilthagen in dit interview:
- We gebruiken en consumeren in onze welvaartsstaat veel arbeid, mede genoodzaakt door de sterke economie, de grote transities die we moeten (door)maken en om het benodigde (maatschappelijk) verdienvermogen te creëren.
- Onze arbeid is de afgelopen tijd minder productief geworden (dus in termen van arbeidsproductiviteit, eerst nam de groei af, daarna ging de productiviteit dalen, niemand weet precies waarom), in weerwil van alle nieuwe technologie (AI, robots, algemene digitale technologie).
- In ons land zijn veel mensen, zowel mannen als vrouwen ‘aan den arbeid’ – top 3 van Europa, maar in fte’s uitgedrukt is de arbeidsdeelname laag (onderste top 3 Europa).
- We hebben in Nederland veruit het laagste arbeidsethos ter wereld, gemeten naar de vraag hoe belangrijk andere activiteiten naast werk worden gevonden. Mede daarom hebben we de grootste arbeidsmarktkrapte van Europa.
- Jonge generaties lijken nog minder bereid een hele week betaald werk te verrichten, op de manier waarop werk nu is georganiseerd (maar dat is nog nauwelijks onderzocht).
- We blijven in Nederland gemiddeld wel steeds langer arbeiden (feitelijke uittredingsleeftijd), maar dat is niet voor iedereen weggelegd.
- Een groot aantal mensen wordt ziek van, dan wel valt uit, arbeid (fysiek en mentaal) en er is sprake van een vicieuze cirkel: personeelstekorten, hoge werkdruk, verzuim, minder personeelsbezetting, hogere werkdruk, verzuim, onaantrekkelijkheid van het betreffende werk in de ogen van studiekiezers, etc. *De arbeidsmarkt is al met al de achilleshiel van onze brede welvaart.
- De structurele arbeidsmarktkrapte, vooral gedreven door de vergrijzing en ontgroening is onoplosbaar, ook niet door meer arbeidsmigratie. Dat wil niet zeggen dat de tekorten niet te verminderen zijn. De politiek heeft nog steeds geen visie en nauwelijks actie op deze ontwikkeling. Erkent geen ‘arbeidsmarkttransitie’. Dat lijkt de komende kabinetsperiode niet beter te worden.
- Krapte is kiezen en dat vraagt om een nieuwe, moderne ‘industriepolitiek.’
- In dat licht is het ook belangrijk om op arbeid te besparen, analoog aan energie: zuinig zijn met arbeid, geen arbeid verspillen. Maar: arbeidsparticipatie is, ook in het AI/robot-tijdperk, nog steeds de ‘koninklijke route’ naar bredere participatie.
Als belangrijke oplossingsrichting denkt Wilthagen aan besparen op arbeid, net als we dat op energie doen. Denk aan inzet op preventie in de zorg; aan het uitbesteden aan het buitenland als dat kan en verstandig is; aan het benutten van robots zonder angst voor kunstmatige intelligentie: moedig zelfredzaamheid aan; sommige dingen niet meer doen, minder administreren, minder produceren en minder vergaderen, meer naar de uitvoerders luisteren; Bullshit-banen aanpakken en dan wel goed kijken wat je daar onder verstaat: influencers staan hoog genoteerd, maar kijk ook naar slachterijen waar arbeidsmigranten onder slechte omstandigheden werken. Zijn samenvattend pleidooi: ‘Denk eens na over invoering van een dag van de Arbeidsbesparing.’