Hele goede optie voor gemeentes die een nieuw beleid en een sociaal integratieplan willen gaan opstellen en provincies die aan een integrale aanpak werken. (Roy Bouten, Marc van Caldenberg)
Binnen de gemeente Hollands Kroon wordt veel (agrarisch) werk gedaan door mensen die uit andere EU-landen komen, zoals Polen, Roemenië, Hongarije, Letland en Bulgarije. De werkmatch gebeurt vaak via uitzendbureaus die tevens huisvesting, vervoer en de benodigde administratie voor mensen regelen.
In opdracht van de gemeente Hollands Kroon deed OpenAmbassy onderzoek naar de vraag: ‘Hoe kunnen mensen die als EU-arbeidsmigrant naar de gemeente komen volwaardig deel uitmaken van de lokale samenleving? En wat zijn hun eigen behoeftes hierin?
Het onderzoeksrapport kijkt naar de mens zelf, staat vol met goede tips, legt de vinger op de zere plek(ken) en het een en ander wordt verder gebaseerd op verdiepende gesprekken met de mensen zelf. Hieronder een samenvatting van opmerkelijke en belangrijke zaken:
- Er wordt een ‘compleet pakket’ aangeboden, zodat het besluit om een tijd in Nederland te werken makkelijker wordt. Tegelijkertijd zorgt deze constructie voor een sterke afhankelijkheidspositie van het werk en de uitzender. Het is een ‘alternatief systeem’ dat is opgezet door de uitzender. Hierdoor hoeven mensen geen gebruik te maken van het ‘reguliere systeem’ van organisaties en diensten in de gemeente. En blijft de verbinding met de lokale samenleving zwak.
- We hebben gezien dat in deze huidige situatie de beëindiging van de werkrelatie direct consequenties heeft voor iemands bestaanszekerheid in Nederland. De toegang tot basisvoorzieningen komt samen met de werkrelatie te vervallen. De meest toegankelijke optie om dan toch in Nederland te kunnen blijven, is het zoeken naar een gelijksoortige uitzendconstructie. Zo blijven mensen, die soms al jaren in Nederland wonen, rouleren binnen een alternatief systeem dat is opgezet om tijdelijk verblijf te faciliteren.
- Bij de mensen die als arbeidsmigrant in Hollands Kroon zijn die we hebben gesproken in het kader van dit onderzoek, zien we dat de manier waarop uitzendwerk nu wordt georganiseerd geen natuurlijke “stepping stone” naar de lokale samenleving vormt. Dit constateert de gemeente Hollands Kroon ook, waaruit de vraag naar voren komt die centraal staat in dit onderzoek: ‘Hoe kunnen mensen die als EU-arbeidsmigrant naar de gemeente komen volwaardig deel uitmaken van de lokale samenleving? En wat zijn hun eigen behoeftes hierin?
- Gedurende het onderzoek hebben we gesproken met mensen die: 1) kort in Nederland verblijven (‘short-stay’ -> verblijf korter dan 4 maanden) 2) wat langer in Nederland verblijven (‘mid-stay’ -> verblijf tussen de 4 maanden en 2 jaar) 3) en lang in Nederland verblijven (‘long-stay’ -> mensen die langer dan 2 jaar in NL verblijven en zich permanent willen vestigen) Dit onderscheid in drie groepen is gebruikelijk als het gaat over mensen die als EU arbeidsmigrant naar Nederland komen. Het komt bijvoorbeeld terug in beleidsstukken rondom huisvesting (twee voorbeelden: landelijk beleid en gemeentelijk beleid). De verblijfsduur die wordt geassocieerd met de drie categorieën verschilt echter per bron. De hierboven genoemde termijnen zijn gebaseerd op gesprekken met de gemeente Hollands Kroon.
- Het doel om een nieuw leven op te bouwen in Nederland -> Mensen hebben de wens om ergens anders opnieuw te beginnen, als alleenstaande of samen met een partner. Dit heeft vaak te maken met een gebrek aan sociale binding in het land van herkomst en gaat soms ook gepaard met andere negatieve ervaringen (bijvoorbeeld een gewelddadige partner of detentie).
- Een spaardoel -> Sparen voor een concreet doel in het land van herkomst. Een concreet materieel spaardoel, zoals bijvoorbeeld een huis. Zo zijn er veel mensen uit Roemenië die geen lening willen aangaan voor een huis in Roemenië en daarom met het gespaarde geld direct een huis in Roemenië willen kopen. Het doel kan ook zijn om een bron van inkomsten in het land van herkomst op te bouwen. Denk bijvoorbeeld aan een extra huis dat kan worden verhuurd, of het opzetten van een eigen onderneming.
- Bijvoorbeeld een meneer die zichzelf 10 jaar in Nederland ziet werken, zodat hij genoeg heeft gespaard voor een appartement in Polen. Een perspectief van 10 jaar in de kas werken voelt voor hem als ‘tijdelijk’, omdat hij gericht is op zijn langetermijnspaardoel. Dit gevoel van tijdelijkheid heeft namelijk, meer dan het aantal verblijfsjaren, grote effecten op mensen hun behoeften om wel of niet de verbinding met de lokale samenleving op te zoeken en hierin te investeren.
- Voor relatief veel mensen die we hebben gesproken, is Nederland niet het eerste land waar ze naartoe verhuizen voor werk en ook niet het laatste.
- Kernthema 1 gaat over de behoefte aan stabiliteit. Dit is een belangrijk overkoepelend inzicht dat sterk naar voren kwam uit alle drie de onderzoeksmethodieken. Bestaanszekerheid is cruciaal om te kunnen landen in de gemeente.
- Met name het vast contract wordt gezien als baken van stabiliteit (en kan tevens een incentive vorm voor een perspectiefverandering: naar een langdurig verblijfsperspectief). Een hoger salaris en een vast contract liggen in de handen van werkgevers/uitzenders.
- Bij het maken van deze keuze is informatie over huisvestingsmogelijkheden van belang, omdat het zonder eigen woning niet mogelijk is om kinderen te laten overkomen. Kinderen zijn niet toegestaan in de huisvesting van de uitzender.
- Kernthema 2. Mensen missen de juiste informatie om toegang te krijgen tot het reguliere zorgsysteem. Zij blijven hierbij afhankelijk van de uitzender of reizen terug naar land van herkomst om een gezondheidsprofessional te zien. Veel gezondheidsvraagstukken worden opgepakt met tussenkomst van de uitzender. Bijvoorbeeld het afsluiten van een zorgverzekering. Hierdoor zijn mensen niet op de hoogte van wat hun zorgverzekering dekt. Vaak loopt ook de directe toegang tot een gezondheidsprofessional via de uitzender. Bijvoorbeeld als de afspraak wordt ingepland via de uitzender en als iemand vanuit het werk meegaat voor vertaling. Hierdoor weten mensen niet zelf de weg te vinden naar de reguliere gezondheidszorg en vervult de uitzender in de praktijk de functie van “poortwachter” in de toegang tot zorg. Dat kan problematisch zijn als mensen geen goede relatie met de uitzender hebben en wanneer mensen gezondheidsvraagstukken hebben die gevoelig zijn (voorbeeld uit actieonderzoek: bezoek aan een gynaecoloog).
- Kernthema 4. Mensen zijn vaak niet op de hoogte van hun rechten als werknemer in Nederland. Hoewel de werkcontracten meestal in eigen taal zijn, is het vaak onduidelijk wat voor soort contract het is en wat dat concreet in de praktijk betekent. Zo was een meneer met een nulurencontract verbaasd dat hij geen werk meer aangeboden kreeg. ‘Ik heb een contract, dus ze moeten me werk geven’ was zijn overtuiging. Vaak blijkt pas in conflictsituaties dat mensen de inhoud van het contract niet hebben begrepen of gelezen.
- De FNV heeft al eerder voorgesteld aan RNI uitgiftepunten om aanwezig te zijn bij de BSN-afgifte en zo informatie te delen over werknemersrechten. Maar hier is geen respons op gekomen.
- Weinig mensen zijn op de hoogte van de gratis (avond)taallessen in de gemeente. En voor sommige mensen zijn deze lessen niet toegankelijk, omdat hun werktijden te wisselend zijn om te kunnen voldoen aan de eis om 80 procent van de tijd aanwezig te zijn.
- Kernthema 8. Mensen wisselen weinig van baan binnen de gemeente en voelen weinig incentive om hier concrete actie op te ondernemen. Beperkte informatie over de Nederlandse arbeidsmarkt en de link tussen huisvesting en werk kunnen dit verklaren.
- Zouden mensen bijvoorbeeld interesse hebben om aan de slag te gaan in kraptesectoren, zich om te scholen en zich te ontwikkelen in hun carrière tijdens hun verblijf in de gemeente?
- De meeste mensen die we hebben gesproken hadden niet de wens van werk te wisselen en waren vooral gefocust op het realiseren van meer stabiliteit in hun huidige baan. Hierin speelt mee dat mensen zich mentaal hebben ingesteld op het werk dat hen is aangeboden en het daarom vaak oké vinden.
- De keren dat het wisselen van werk wél naar voren kwam in gesprekken, was dit vooral in de vorm van een oriënterende vraag en gerelateerd aan de wens om meer te verdienen. Een vaak genoemde reden om niet naar een andere baan te zoeken is tevredenheid met de huisvesting. Want nieuw werk betekent in veel gevallen ook andere huisvesting en dat brengt onzekerheid met zich mee. Vooral in de huidige context waarin de kwaliteit van de huisvesting sterk van elkaar verschilt per uitzender/werkgever.
- Ook bleek dat veel mensen met wie we spraken in beperkte mate waren geïnformeerd over mogelijkheden op de Nederlandse arbeidsmarkt. Wat zij hierover wisten, was sterk bepaald door wat de uitzender hierover deelt en door de informatie binnen het informele netwerk. Echter, ook de meeste mensen binnen hun informele netwerken werken voor een uitzender. Hierdoor blijft de informatie voornamelijk beperkt tot de uitzendbranche. Mensen die ooit van baan zijn gewisseld, vertelden ons dat dit uit noodzaak was (contract verloopt) of op aanraden van vrienden of familie die voor een andere uitzender werken. In beide gevallen betekent het wisselen van baan dat iemand voor een andere uitzender gaat werken, ook omdat dit een manier is om het verlies van huisvesting te ondervangen.
- Onderzoek wat het effect is als huisvesting en werk van elkaar worden losgekoppeld. Hoe ervaren mensen dit? Voelen mensen bijvoorbeeld meer ruimte om andere carrièrestappen te maken?
Voor mensen die als EU-arbeidsmigrant naar Nederland komen via een uitzender, vormt het werk vaak geen ‘natuurlijke stepping stone’ naar de samenleving. Het is gebruikelijk dat uitzenders een ‘alternatief systeem’ opzetten, naast het reguliere systeem. Uitzenders regelen bijvoorbeeld vaak de huisvesting, zorgverzekering en soms ook het inplannen van afspraken met de dokter.
Het complete pakket dat wordt aangeboden kan het aantrekkelijk maken om in Nederland te komen werken, maar zorgt tegelijkertijd ook voor een sterke afhankelijkheidsrelatie van de uitzender. Mensen hoeven hierdoor geen gebruik te maken van het ‘reguliere systeem’ van organisaties en diensten in de gemeente. Hierdoor blijft ook de verbinding met de samenleving zwak.
Hoe kunnen we toegang realiseren tot het reguliere systeem en hierbij leren van de praktijken die zijn opgezet door uitzenders? De oplossingen die door uitzenders zijn bedacht laten zien waar toegang tot het reguliere systeem beperkt is.
Lees het artikel en download het complete rapport via deze link: https://www.openembassy.nl/en/knowledge/onderzoek-integratie-eu-arbeidsmigranten/
Bron laatste 3 alinea’s: https://www.openembassy.nl/indicators-of-integration/werk-en-inkomen/
