16 september 2025 – door Louis Goulmy – Leeswaarschuwing: niet iedereen zal blij zijn met wat ik hieronder schrijf en misschien kost het mij ook wat opdrachten. Het is nog nooit zo leuk om econoom te zijn geweest en mythes te debunken. Wil je innoveren, dan zal je tegenspraak moeten organiseren.
Je hoort het vaak: de Nederlandse economie draait voor een belangrijk deel op arbeidsmigranten. In sectoren als landbouw, logistiek, bouw en schoonmaak zijn tienduizenden mensen uit vooral Midden- en Oost-Europa aan het werk. Vaak doen zij werk dat Nederlanders niet willen doen, omdat het zwaar, vies of slecht betaald is. Of zoals Paul de Beer zegt: het zijn de voorwaarden waarom mensen niet op de vacatures afkomen.
Een personeelstekort is deels ook een vacatureoverschot: de krapte op de arbeidsmarkt lijkt in veel sectoren wel voorbij. Immers als iemand vertrekt laat iemand een post achter, en deze is niet direct gevuld.
Er zit dus een vertraging tussen vertrek en opvolger. In een krappere arbeidsmarkt duur het langer voordat deze weer ingevuld is, waardoor het lijkt alsof er meer krapte is. Dat effect lijkt nu voorbij.
Waar we in Nederland vooral last van hebben is dat, zeker in krapte sectoren er een hoog verloop is, mensen komen er wel werken, maar verlaten binnen korte tijd de sector weer (zoals in het onderwijs en de zorg). Mensen zijn er dus wel, maar ze blijven niet.
Veel van dit soort tekorten worden door organisaties aangedaan als een personeelstekort, maar is simpelweg een organisatieprobleem. Om nog maar te zwijgen over zzp’ers. Zzp’ers willen voor geen goud terug in loondienst, zelfs met de strengere handhaving wet DBA.
Terug naar de arbeidsmigranten. Het gaat in het debat vaak over migratie, en waar sommige partijen dolgraag willen hebben over asiel (valt reuze mee als je de historische cijfers vergelijkt) is het vooral arbeidsmigratie waar het om draait.
Nu hoeven we niet te doen alsof die mensen hiernaartoe komen en solliciteren, nee ze worden actief geworven door werkgevers om hier te komen werken. Het is dus niet zozeer – de schuld – van arbeidsmigranten. Zodra de economische omstandigheden in het eigen land verbeteren gaan ze ook weer terug en zoeken werkgevers vervolgens in het andere land weer naar arbeidskrachten.
Let wel: werkgevers zijn dus op zoek naar (goedkope) arbeid. En juist dat is wat sommige politieke partijen niet willen erkennen. Die doen aan selectieve migratiebashen.
De vraag naar arbeid stijgt immers ook als het goed gaat met de economie, een logische reactie zou dan zijn om de lonen mee te laten stijgen. Maar moeten we deze situatie wel blijven accepteren? Of is het tijd om eerlijker naar onze arbeidsmarkt te kijken en te erkennen dat we met minder arbeidsmigranten toe kunnen door werk (arbeidsvoorwaarden) aantrekkelijker te maken?
En dat dat er voor zorgt dat we in Nederland ook weer de arbeidsproductiviteit zien groeien? Hogere lonen kunnen dan een prikkel zijn om te innoveren.
Arbeidsmigratie als symptoombestrijding
Arbeidsmigratie is in veel gevallen geen duurzame oplossing, maar symptoombestrijding. Het probleem is niet dat Nederlanders geen zin hebben om te werken, maar dat bepaalde banen zo slecht beloond worden en zulke onzekere arbeidsvoorwaarden kennen, dat het voor veel mensen simpelweg niet loont om ze te doen.
Voor werkgevers is het vaak makkelijker en goedkoper om buitenlandse arbeidskrachten aan te trekken dan om de arbeidsomstandigheden structureel te verbeteren en te investeren in een hogere productiviteit. Het is dan ook niet gek dat juist in laag productieve en laag betaalde banen de arbeidsmigranten actief zijn. Ze weten immers ook dat ze er weer vanaf kunnen, zeker als het seizoensgebonden arbeid is.
Dat leidt tot een race to the bottom: lage lonen, flexcontracten (hier wilde het kabinet wat aan doen), matige huisvesting en weinig perspectief voor de toekomst is nu niet echt een lonkend toekomstperspectief.
Voor de migranten zelf is het vaak ook geen duurzame situatie. Ze wonen in overvolle slaaplocaties, bouwen nauwelijks sociale zekerheid op en blijven afhankelijk van uitzendbureaus die meer verdienen aan hun aanwezigheid dan zijzelf. Raak je je baan kwijt dan sta je ook op straat, met alle gevolgen van dien.
Minder arbeidsmigratie door eerlijke beloning
Het is dus een misvatting dat we noodgedwongen afhankelijk zijn van grote aantallen arbeidsmigranten. Als we lonen verhogen en werk in (ondergewaardeerde) sectoren aantrekkelijker maken, bijvoorbeeld met vaste contracten, betere roosters dan zullen meer mensen in Nederland bereid zijn om dat werk te doen.
Willen we een sterke economie dan is het belangrijk dat mensen 2 dingen hebben: vrije tijd en vrij besteedbaar inkomen, dit wordt ook wel het trickle up economics/effect genoemd (en dat is itt trickle down economics wel sound).
Wat ik zeg is niet nieuw, economen zeggen dit al een tijdje.
Er zal meer innovatie plaatsvinden, de hogere arbeidsproductiviteit zorgt vervolgens weer voor hogere lonen.
Dat kunnen niet alle sectoren, de vraag is dan ook: wat voor een economie willen we in Nederland hebben? En juist op dit punt is het vorige kabinet gesneuveld (vooral op de nareis op nareis fabel). Je raadt het misschien al, maar voor die partijen (vooral VVD, BBB) was het beprijzen van arbeidsmigratie minder aantrekkelijk.
Het is van jaar en dag dat sectoren die arbeidsintensief zijn kleiner worden of verdwijnen en of dat sommige diensten of producten duurder worden – omdat ze immers arbeidsintensiever zijn (denk aan een riet gedekt dak). Zo verplaats arbeid zich van laag productief en laag betaald naar hoog productief en beter betaald.
Dat speelt niet alleen een rol op de markt, maar ook op de arbeidsmarkt. Dat een partij die zegt op te komen voor een sterke economie juist een blok aan het been is voor een toekomstbestendige en hoogwaardige economie is dan vooral wrang.
Marktwerking doet hier dan ook z’n werk: neemt de prijs van een goed of dienst toe dan zal (over het algemeen) de vraag dalen. Dat geldt niet alleen met rietgedekte daken, maar ook voor arbeid.
Dat maakt dat innoveren ook weer aantrekkelijker wordt, immers de ROI neemt ervan toe. Evenals de prijs van benzine maakt dat er meer zuinige auto’s worden verkocht. Economie is immers het verdelen van schaarse middel (door een prijsprikkel). En de taak van de overheid is om een goede marktmeester te zijn.
Nu denk je, maar dan worden sommige producten toch duurder? Zeker, dat worden ze ook, maar het zal ook deels worden opgevangen door lagere winstmarges. Dit heeft in economentaal alles te maken met de elasticiteit van de vraag (prijselasticiteit).
Reageren consumenten sterk op een hogere prijs dan zal de vraag sterk afnemen en zullen ondernemingen terughoudend zijn met het verhogen van de prijs in hun product of diensten. Ergo, dat zal de winstmarges doen dalen. Maar ook hier geldt: we doen aan selectieve marktwerking. Zoals het ook gaat met de hypotheekrente aftrek (borrehap-liberalisme).
Dat is ook 1 van de redenen dat werkgeversorganisaties terughoudend zijn met de 4-daagse werkweek. Ze vertegenwoordigen de gevestigde orde, de status quo. Ze zijn bang voor vernieuwing en houden daarmee vooruitgang tegen (en genderongelijkheid in stand).
Niet alle sectoren zullen even gemakkelijk over kunnen stappen omdat ze juist afhankelijk zijn van tijdelijke goedkope arbeid, daar is geen prikkel om te innoveren en juist een 4-daagse werkweek kan die prikkel zijn.
Natuurlijk zijn er maatschappelijke grenzen aan groei
Er is nog een belangrijker punt: arbeidsmigratie brengt ook druk op de woningmarkt met zich mee. In tegenstelling tot wat geroepen wordt is dit vele malen groten dan asielmigratie. Elk jaar komen er tienduizenden arbeidsmigranten bij en die hebben huisvesting nodig. Gemeenten worstelen met huisvesting, gezondheidszorg en handhaving. Zoals ook te zien was bij prinsjesdag (de wethouder van Lelystad die liet zien hoe de gemeente nu de huisvesting deed).
Dat de druk op de woningmarkt toeneemt zorgt ervoor dat kinderen langer thuis blijven wonen, later een gezin kunnen starten en zowel de huur als koopmarkt potdicht zit. De maatschappelijk kosten komen op een andere plek terecht dan de baten.
Het is dan ook niet gek dat wijken in Den Haag mensen minder positief zijn over migranten. De baten komen daar niet terecht, maar zien wel de wijk veranderen. Daar hebben ze in – zeg – Wassenaar geen last van.
Door arbeidsmigratie vooral als economisch vraag en verdienmodel te zien, schuiven we de maatschappelijke kosten door naar de samenleving. Zoals vaker, verliezen worden gecollectiviseerd en winsten geprivatiseerd.
Maar je kan het ook zien als een vraagoverschot. En vraagoverschotten beperk je door de prijs van arbeid te doen stijgen. Het is dus belangrijk dat we in Nederland keuzes maken. De vraag is:
Willen we meer of minder arbeidsmigranten? Nee natuurlijk niet. De vraag is: wat voor een economie willen we hebben?
We hoeven in Nederland geen lage loon land te zijn. Dat maakt je koffie op het terras misschien duurder, maar zoals in andere landen kan je dat prima betalen, je salaris is immers ook hoger en dat van de horecamedewerker ook.
En dat: dat is juist heel goed voor de (lokale) economie.
Tot op heden merk ik dat overheden vooral terughoudend zijn om fundamentele stappen te zetten en blijft de 4-daagse werkweek (sociale innovatie) bijvoorbeeld met argusogen onthaald worden. Niet op vrijdag, want dan kan je daar ook een kanon afschieten (maar dat terzijde;)).
Its funny because its true (en geloof mij, ik heb gesprekken gevoerd met overheidsorganisaties die ertegen waren en tegelijkertijd de humor er ook van inzagen).
Tot slot en dat wil ik met klem benadrukken, arbeidsmigratie (en arbeidsmigranten) is op zichzelf niet verkeerd. Veel migranten leveren waardevol werk en verdienen een eerlijke beloning, maar dat geldt ook voor de zorgmedewerkers, de vuilniskrachten, politieagenten, docenten, stratenmakers en zelf consultants.
Maar het huidige systeem houdt een oneerlijke arbeidsmarkt in stand en verplaatst de kosten naar de samenleving, maar stopt het de winst in eigen zakken (ken je de ondernemer, uitzendbranche, zwaar afhankelijk van arbeidsmigranten, nog die bij het SBS debat een vraag stelde (en zelf 2 ton in de kas van de VVD had gestopt).
Als we echt werk willen maken van een duurzame, hoogwaardige arbeidsmarkt en economie dan kunnen we best met minder arbeidsmigratie af. Laat je daar niks wijs over maken of angst in praten dat het zorgt voor inflatie. Het is vooral lobby die dan spreekt, dat heeft vooral met eigen belang te maken met een sterke toekomstbestendige economie heeft het weinig te maken.
Mic drop.
Louis Goulmy